Początki Halloween wywodzą się z tradycji celtyckiej, wigilii o charakterze zaduszkowym święta Samhain. Współcześnie święto najhuczniej jest obchodzone w krajach o korzeniach celtyckich (Irlandia, Szkocja) oraz anglosaskich, zwłaszcza w USA, dokąd tradycję w XIX wieku przywieźli irlandzcy imigranci. Nazwa Halloween pojawia się po raz pierwszy w XVI wieku jako derywat szkockiego All Hallows? Eve ? wigilia Wszystkich Świętych. Zwrot All Hallows w anglojęzycznych źródłach występuje po 1556 roku.
Halloween w tradycji celtyckiej
Halloween lub Hallowe’en wywodzi się, jak się najczęściej przyjmuje, z celtyckiego, goidelskiego święta Samhain (staroirl. Samain). Jego nazwa oznacza koniec lata (irl. nazwa Halloween ? Oíche Shamhna, ?noc końca lata?). Samhain było związane z dożynkami, zakończeniem roku (według kalendarza celtyckiego przypadało ono 31 października) i świętem zmarłych. Celtowie wierzyli, że w Samhain zaciera się granica między zaświatami a żyjącymi, zaś duchom zarówno złym, jak i dobrym łatwiej przedostać się do świata żywych. Gaszono wówczas ogniska, kaganki i pochodnie, żeby domy wyglądały na zimne i niegościnne; poza domostwami wystawiano żywność dla duchów. Przywdziewano starą, brudną i zniszczoną odzież, co miało odstraszać złe moce. W Irlandii w Halloween długo obowiązywał post. Podawano ciasto ziemniaczano-jabłkowe, placki ziemniaczane, ziemniaczany pudding lub torciki z jagodami oraz różne wypieki. W jednej z potraw znajdowała się niespodzianka zwiastująca przyszłość. Z tradycjami Halloween jest związany zwyczaj umieszczania światełka w wydrążonym warzywie. Pierwotnie była to rzepa (czasem brukiew lub burak). Wydrążona dynia to import amerykański. Ogniki (we współczesnej kulturze amerykańskiej Jack o’lantern) miały symbolizować dusze zmarłych i odpędzać zło. W niektórych regionach Szkocji, Walii i Irlandii oraz Anglii, nadal gasi się ogień w kominkach, a domownicy wykładają na noc jedzenie i napoje, po czym wszyscy idą spać. Opis szkockich zwyczajów halloweenowych zawarł w swym poemacie Halloween z 1785 roku narodowy poeta R. Burns (http://www.robertburns.org/works/74.shtml).
Halloween w USA i innych krajach
Prócz Stanów Zjednoczonych, Halloween jest dziś żywo obchodzony w Kanadzie, Irlandii, Szkocji i Anglii. W Irlandii jest on świętem państwowym. Najpowszechniejszą formą świętowania jest umieszczanie w wyeksponowanych miejscach domów wydrążonych i podświetlonych od wewnątrz dyń (najlepsza specjalna odmiana halloweenowa) z wyciętymi kształtami różnych postaci. W USA Halloween to jedno z najważniejszych świąt dorocznych. Jego tradycja pojawiła się tu wraz z przybyciem setek tysięcy Irlandczyków migrujących z ojczyzny wskutek Wielkiego Głodu w latach 1845-1849. Z okazji święta organizuje się parady na ulicach wielu amerykańskich miast. W Nowym Jorku, w dzielnicy Greenwich Village, od 1973 roku odbywa się New York?s Village ? Halloween Parade (http://www.halloween-nyc.com/) z motywem przewodnim (np. w 2010 roku Memento Mori), największa tego rodzaju na świecie, z udziałem ponad 60 tys. przebranych osób. Jej celem jest odnowa duchowa miasta i jego mieszkańców; ma ona także inspirować i zapewniać niezapomniane wrażenia artystyczne oraz wymierne korzyści finansowe miastu. Podobny charakter w USA mają m.in.: Pumpkin Festival w Keene w New Hampshire, Halloween Parade w Rutland w stanie Vermont czy Shocktoberfest w Reading w Pensylwanii. Podczas Halloween dzieci i dorośli przebierają się za wampiry, duchy, czarownice, kościotrupy, często naśladują postacie z horrorów (Dracula, Frankenstein). Pierwsze kostiumy na Halloween pojawiły się około 1900 roku, a ich produkcja masowa ruszyła w 1930 roku wraz z upowszechnieniem się zwyczaju ?psikus albo cukierek? (ang. trick or treat). Stał się on nieodłącznym elementem święta. Dzieci chodzą w przebraniach od domu do domu prosząc o słodycze, z pytaniem ?Psikus albo cukierek??. Czynią różne psoty, jeśli nie otrzymają ?zapłaty”. Sama zabawa ma długą tradycję i została już opisana przez Szekspira w komedii Dwaj panowie z Werony (1593). W 1950 roku zorganizowano po raz pierwszy w Bridesburgu (Pensylwania) akcję ?Psikus albo cukierek dla UNICEF?, która wkrótce objęła swym zasięgiem nie tylko USA, ale także Kanadę, Irlandię, Meksyk i Hongkong. Liczne zabawy z jabłkami i robione z nich potrawy podczas Halloween wiążą się z jesiennymi zbiorami tych owoców. Do zabaw halloweenowych należy ?łowienie jabłek? (ang. Bobbing for Apples), w której należy schwytać pływające jabłka zębami. Tego, kto to uczyni czeka szczęście w nadchodzącym roku. Z jabłkami wiąże się także gra ?podaj jabłko? (ang. Apple Pass), polegająca na przekazywaniu sobie jabłka tylko za pomocą brody oraz ?obieranie jabłek? (ang. Apple Paring), w której wygrywa ten, kto wystruże najdłuższą i najcieńszą obierkę. Do głównych potraw należą te serwowane na słodko: cukrowe jabłko (ang. candy apple) i syrop karmelowy (ang. bonfire toffee) na Wyspach Brytyjskich, ciastko barmbrack w Irlandii oraz cukrowa kukurydza (ang. candy corn) w USA i Kanadzie. Wraz z globalizacją i ekspansją amerykańskiej kultury, Halloween zaczął się zadomawiać także w innych krajach, szczególnie tych anglojęzycznych (Hongkong, Filipiny, Jamajka, a nawet Indie). W drugiej połowie XX wieku rozpowszechnił się również w Europie Zachodniej, zwłaszcza od lat 90. (np. we Francji i Polsce).
Halloween w Polsce
W Polsce Halloween zaczęto obchodzić w latach 90 XX wieku. Z tej okazji dla dorosłych przygotowuje się szereg rozrywek: wieczory artystyczne, zabawy taneczne, projekcje filmowe w kinach oraz spektakle teatralne. W niektórych szkołach i przedszkolach organizuje się tego dnia szczególne atrakcje. Dzieci przychodzą do nich przebrane za wampiry, duchy, czarownice lub ?groźne? postacie filmowe. Coraz częściej też przed domami pojawiają się świecące dynie, a na ulicach halloweenowi przebierańcy.
Zob. Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu
Dodaj komentarz